МУЗЕЙ ӨТКЕННІҢ ҚАЗЫНАСЫ: Тарихи құндылықтарды неге сақтау керек?

• Шымкент қаласы, Әл-Фараби ауданы

Музей өткен дәуірдің жәдігерлерін сақтайтын жай ғана ғимарат емес. Бұл білім беру, ғылыми және білім беру функциялары бар мәдени мұраны сақтаудың ең маңызды институты. Музейлер өткенді, бүгінді және болашақты байланыстыратын буын қызметін атқарып, тарихи құндылықтарды болашақ ұрпаққа жеткізуді қамтамасыз етеді. Олар ұлттық бірегейлікті қалыптастыруға және өз халқы мен елінің тарихына қатыстылық сезімін нығайтуға көмектеседі.

«Шымкент қалалық музейлер бірлестігі» – мәдени мұраны сақтау мен насихаттауға әрқайсысы өз үлесін қосып жүрген бірнеше музей бөлімдерін біріктіретін елеулі жоба. «Шымкент қалалық музейлер бірлестігі» мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорны – Шымкент қаласы әкімінің қаулысымен 2024 жылғы 02 тамыздағы №4106 санды Шымкент қаласының мәдениет, тілдерді дамыту және архивтер басқармасының (әрі қарай – Басқарма) «Шымкент  қалалық   музейлер бірлестігі» мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорны болып құрылды.

Бірлестіктің мақсаты – өлкеміздің мәдени, тарихи және ғылыми құндылықтарын сақтау, музей заттары мен тарихи ескерткіштер арқылы мәліметтерді жинақтап тарату, өскелең ұрпаққа ата-бабамыздан қалған мұралар жөнінде тәлім-тәрбие беру, сондай-ақ халқымыздың материалдық ескерткіштері мен рухани мәдениетін зерттеп, көрнектері мен көрмелері арқылы жеткізуде ғылыми зерттеу, жинақтап іріктеу, экспозициялық, археологиялық, этнографиялық, әдістемелік, ғылыми-ағартушылық, экскурсиялық қызмет көрсету арқылы уақыт талабына сай жұмыстар атқарып келеді.

Құрамдас бөлімдер атауы:

1. «Шым қала» тарихи-мәдени кешені» бөлімі.
2. «Саяси қуғын-сүргін құрбандарының музейі» бөлімі.
3. «Сайрам музейі» бөлімі.
4. «Абай музейі» бөлімі.
5. «Ерлік музейі» бөлімі.

Бұл бірлестік әртүрлі институттар арасындағы өзара әрекеттесуді жақсартуға көмектеседі, бұл ғылыми-зерттеу және білім беру қызметін тиімдірек жүргізуге мүмкіндік береді. Бірлестіктің маңызды музейлерының қатарында «Шым қала» тарихи-мәдени кешені, саяси қуғын-сүргін құрбандарының музейы, Абай музейы және т.б.

Мәдени құндылықтарды жастарға жеткізу – музейлердың басты міндеттерінің бірі. Осы мақсатта жұмыстың әртүрлі формалары қолданылады: интерактивті экскурсиялар, оқу бағдарламалары, тақырыптық көрмелер, дәрістер және шеберлік сабақтары. Шымкентте мультимедиялық технологиялар белсенді қолданылуда, бұл тарихты зерделеуді жастар үшін қызықты әрі қолжетімді етеді.

Тарихты сақтау – өткенді зерделеу ғана емес, болашақты қалыптастыру. Өз халқының тарихын білу жастардың салт-дәстүрдің маңыздылығын түсінуге, ата-баба жетістіктерін құрметтеуге, мәдениетті қастерлеуге көмектеседі. Тарихтың қазіргі заманмен, болашақпен тығыз байланысты екенін еске салып, осы байланысты тудыратын музейлер.

Шымкент – Қазақстанның бай тарихы бар ең көне қалаларының бірі. Археологиялық олжалар, ортағасырлық ескерткіштер, қолөнер дәстүрлері – осының барлығы облыстың мәдени кодексінің бір бөлігі. Жастар Цитадель, көне мешіттер, керуен сарайлар, сондай-ақ осы қаламен байланысты ұлы тарихи тұлғалар туралы білуі керек.

Ұлттық бірегейлік – адамның белгілі бір мәдениет пен тарихқа қатыстылығын сезінуі. Музейлер бұл үдеріске ұлттық қаһармандарға, дәстүрлі өнерге, халық тарихына арналған көрмелер арқылы өз үлесін қосуда. Музейлерге бару және олардың іс-шараларына қатысу жастардың өз тамырын мақтан етуге және мәдени мұраны сақтаудың маңыздылығын түсінуге көмектеседі.

Өскелең ұрпақты тарихқа қызықтыру үшін музейлер интерактивті әдістерді қолданады: ойын бағдарламалары, квесттер, тарихи оқиғаларды қайта құру, виртуалды экскурсиялар. Шымкентте мектеп оқушыларына өз халқының өткенін қызықты түрде білуге ​​мүмкіндік беретін жобалар сәтті жүзеге асырылуда.

Музейлер қазақстандық жастардың ұлттық болмысын қалыптастыруда бірнеше механизмдер арқылы шешуші рөл атқарады:

1. Тарихи-мәдени мұраны танымал ету:

– Қазақ хандықтары, Алтын Орда, отарлау және тәуелсіздік кезеңіне арналған көрмелер жастардың өз елінің тамырын тереңірек түсінуіне септігін тигізеді.

– Дәстүрлі қолөнер, ұлттық киім, музыкалық аспаптар көрмелері мәдени бірегейлікті тануға ықпал етеді.

2. Музей бағдарламалары арқылы патриоттық тәрбие беру:

– Экскурсиялар, лекциялар, квесттер және интерактивті іс-шаралар өткізу жастарға ұлттық тарих пен мәдениеттің құндылығын түсінуге көмектеседі.

– Қазақстан тарихына байланысты арнайы білім беру бағдарламалары өткенге құрметпен қарауға тәрбиелеп, азаматтық бірегейлікті нығайтады.

3. Музейлердегі заманауи технологиялар:

– Толықтырылған және виртуалды шындықтарды, мультимедиялық қондырғыларды және интерактивті карталарды пайдалану жастарды қызықтырады және тарихты үйренуді қызықты етеді.

– Виртуалды турлар Қазақстанның әр өңірінен келген жастарға музейға физикалық түрде келе алмаса да, тарихпен танысуға мүмкіндік береді.

4. Мәдени бірлікті құрайтын көрмелер мен жобалар:

– Қазақстанның әртүрлі халықтарының бірлескен көрмелері біртұтас көпұлтты қоғамға қатыстылық сезімін нығайтады.

– Қазақ қайраткерлерінің ғылымға, мәдениетке, өнерге және спортқа қосқан үлесін көрсететін музейлар жастарды өздерінің шыққан тегі туралы мақтан етуге көмектеседі.

5. Музей ұрпақтар арасындағы диалог алаңы ретінде:

– Ардагерлермен, белгілі тарихшылармен, өнер қайраткерлерімен кездесулер жастардың өткенмен байланысын сезінуге көмектеседі.

– Тарихи оқиғалар мен дәстүрлерді жаңғырту жобалары (мысалы, театрландырылған қойылымдар, халық қолөнері бойынша шеберлік сабақтары) тарих пен қазіргі заман арасында жанды байланыс жасайды.

Осылайша, музейлар өткенді сақтап қана қоймай, жастардың ұлттық болмысын белсенді түрде қалыптастырады, олардың өз еліне, оның мәдени мұрасына деген мақтаныш сезімін нығайтады.

Музейлер тірі тарих оқулығына айналуы керек. Бұл бағытта музейлер қандай жұмыстар атқаруда:

– Өткенді бейнелеу, яғни экспонаттар, жәдігерлер, тарихи оқиғаларды қайта құру тарихты нақты етеді. Жастар нағыз тұрмыстық бұйымдарды, ұлттық киімдерді, қару-жарақтарды, көне кітаптарды көрсе, ақпаратты жақсы қабылдайды.

– Интерактивті технологиялар, яғни кеңейтілген және виртуалды шындық ежелгі қалаларға «болуға», шайқастарды көруге және мәдениеттің эволюциясын бақылауға мүмкіндік береді. Мультимедиялық презентациялар мен голограммалар музей кеңістігін жандандырады.

– Білім беру бағдарламалары мен экскурсиялар, яғни дәстүрлі қолөнер бойынша тақырыптық лекциялар мен шеберлік сабақтарын өткізу жастарға ата-бабаларының мәдениетін түсінуге көмектеседі. Гидтер музейге баруды пассивті бақылауға емес, өткенмен диалогқа айналдырады.

– Дәстүрлер мен тарихи оқиғаларды жаңғырту, яғни музей қызметкерлері қазақ мәдениетіне, көшпелі өмірге, халықтық мерекелерге арналған фестивальдер өткізіп, толық суға түсу әсерін жасайды. Мұрамен байланысты нығайта түсетін ұлттық киімдерді киіп, дәстүрлі тағамдардан дәм татуға мүмкіндік бар.

– Отансүйгіштік пен тарихқа деген құрметті қалыптастыру, яғни өскелең ұрпақпен ата-бабаларының ерліктері мен қазақ халқының мәдени жетістіктері туралы әңгімелесу мақтаныш сезімін оятады. Өткенді түсіну елдің бүгіні мен болашағына саналы көзқарасты қалыптастырады.

Музей жәдігерлер қоймасы ғана емес, жастарды тәрбиелеудің белсенді құралы. Заманауи әдістердің арқасында музей ортасы тарих жақын, түсінікті және құнды болатын білім кеңістігіне айналуда.

Өткен мен болашақты байланыстыратын «көпір» бола отырып, музей мынандай қызмет атқарады:

– Ұлттық мұраны сақтау. Музейлерде қазақ мәдениетінің тамырын түсінуге көмектесетін жәдігерлер, құжаттар мен өнер бар. Өткенді зерттемей, ұлттық болмыстың берік қалыптасуы мүмкін емес.

– Музейлердің тәрбиелік рөлі. Музей арқылы жастар салт-дәстүрмен, тарихи оқиғалармен, ұлы тұлғалардың өмірімен танысады. Интерактивті технологиялар оқуды қызықты және қолжетімді етеді.

– Патриотизмді қалыптастыру. Музейлерге бару өткеннің ұлылығын, ата-баба ерліктерін, мәдени мұраның құндылығын түсінуге көмектеседі. Тарихи мысалдар жастарды өз елін құруға және құрметтеуге шабыттандырады.

– ұрпақтар байланысы. Музейлер экскурсиялар, фестивальдар, көрмелер арқылы аға және жас ұрпақ арасында диалог орнатады. Көне адамдар ХХ ғасырдағы өмір туралы әңгімелейтін жобалар жастарға дәстүрлердің маңыздылығын түсінуге көмектеседі.

– Музей – болашаққа шабыт көзі. Өткеннің өнері, дәстүрлері, қолөнері жаңа мәдени жобаларға, дизайн мен технологияларға негіз бола алады. Археологиялық олжалар мен тарихи құжаттарды зерттеу ғылымның дамуына ықпал етеді.

Музейлер тарихты сақтап қана қоймай, болашақ ұрпаққа білім беріп, ұлттық намысын нығайтып, Қазақстанның бай мәдени мұрасына сүйене отырып, алға жылжуына ықпал етеді.

Музейлер жәдігерлердің жәй ғана қоймасы емес, тәрбиенің, ұлттық болмысты қалыптастырудың, мәдени мұраны жеткізудің қуатты құралы. Олар жастарға өз тарихын түсінуге, өткенмен байланысты нығайтуға және болашаққа саналы түрде қарауға көмектеседі. Бұл үдерісте халықтың барлық топтарына білімнің қолжетімді болуын қамтамасыз ететін Шымкент музейлерінің бірлестігі маңызды рөл атқарады.

Жандос ҚҰРБАН

«Шымкент қалалық музейлер бірлестігі» МКҚК директоры