САЙРАМ МУЗЕЙІ ҚОРЫНДАҒЫ ҮТІКТЕР КОЛЛЕКЦИЯСЫ
- Шымкент қаласы, Қаратау ауданы
Жыл сайын еліміздің барлық музейлері 10-ақпанда «Үтік күнін» ескеріп өтетіні бар. Олай болатын себебі, үтік туралы орыс құжаттарындағы алғашқы деректер 1636 жылдың 10-ақпанынан бастап жазбаларда кездесе бастайды екен. Жазбаша құжатта сол жылдың 31 қаңтарында патшаның шығын кітабында сатушы И. Трофимовқа «патшаға темір үтік жасап бергені үшін» 5 алтын төленгені жазылған.
Жалпы, орыс тіліндегі «утюг» сөзін О.Сүлейменов әйгілі «Аз и Я» кітабында түркизм (тюркизм – түркі тілдерінен енген сөздер) деп қарастырады. Бұл ойды М.Қашқаридің ХІ ғасырда жазылды деп топшыланатын «Диуан лұғат ат-түрік» сөздік жинағында «утук» сөзінің кездесуі, және ол сөзге түсініктеме беруі қуаттай түседі. Оған қоса, «утук» сөзінің этимологиясы «от» деген сөзден шығып тұрғанын түсіндірме бере кетеді. Металдан жасалған үтік от пен шоқ арқылы қыздырылып, киімді үтіктеу үшін пайдаланылғанын айтады. Демек, үтік деген тұрмыстық затты біздің ата-бабаларымыз ХІ ғасыр мен оның алдындағы заманнан пайдаланғанын аңғартса керек.
Қазіргі таңда «Шымкент қаласының музейлер бірлестігі» МКҚК-ның «Сайрам» музейінде бұрынғы замандардан жеткен үтіктер коллекциясы сақталған, жинақталған. Осыған орай, қалалық музей қызметкері А.Бекпейісова музей қорындағы үтіктер туралы таныстырылым жасады.
– Еуропалық үтіктер туралы айтар болсақ, XIX ғасыр аяғы мен XX ғасыр басында көмірмен қыздырылатын үтікте қолданысқа ие болған. Француздар арнайы ыдысқа шоқ немесе ыстық көмір салу арқылы киім үтіктеген. Алғашқы электрлі үтікті 1882 жылы Генри Силей ойлап тапты, ол өз үтігін Нью Йоркте маусымның 6-сы күні патенттеді (патент нөмірі 259,054). Оның үтігі 15 поунд болып ұзақ қызатын. Бұл құрылғыда қыздыру элементі ретінде тұрақты ток берілген электр доғы пайдаланылды. Бүгінгі таңда музейіміздің экспозиция залдарында қойылған үтіктердің бірнеше нұсқасы ұсынылған. Көнеден мұра болып қалған құнды экспонаттарымызды көздің қарашығындай сақтап, халыққа насихаттау басты міндетіміз. Көненің көзіндей экспонаттарымыз болашаққа аманат болып қалары ақиқат, -дейді А.Бекпейісова.
С.Дүйсебай