ШЫМКЕНТ ҚАЛАЖҰРТЫНАН ТАБЫЛҒАН ЗЕРГЕРЛІК БҰЙЫМДАР
- Шымкент қаласы, Әл-Фараби ауданы
Шымкент – Оңтүстік Қазақстанның ежелгі қалаларының бірі. Оның тарихы тереңде жатыр, және қалажұрттарынан табылған археологиялық олжалар осы ежелгі өлкедегі өмірдің, мәдениеттің және қолөнердің байлығын паш етеді. Әсіресе, табылған зергерлік бұйымдар көне замандардағы Шымкент тұрғындарының эстетикалық талғамы мен шеберлігі туралы құнды мәлімет береді.
Шымкент қалажұрты мен оның төңірегіндегі ескі қоныстардан табылған зергерлік әшекейлер біздің заманымыздан бұрынғы және орта ғасырлардағы тайпалар мен халықтардың тұрмыс салты, әлеуметтік жағдайы туралы маңызды деректер береді. Бұл бұйымдар тек әсемдік үшін ғана емес, сонымен қатар, әлеуметтік мәртебені, тіпті тұмар ретінде де қолданылған болуы мүмкін.
Археологиялық қазба жұмыстары кезінде Шымкент қалажұртынан және оған жақын орналасқан Сайрам, Қаратөбе сияқты ежелгі қоныстардан алуан түрлі зергерлік бұйымдар кездескен. Олардың арасында:
*Сырғалар: Әйелдер қауымы қолданған, түрлі пішіндегі және өлшемдегі сырғалар жиі кездеседі. Олар көбіне қоладан, күмістен жасалып, асыл тастармен немесе шыны моншақтармен безендірілген.
*Сақиналар мен жүзіктер: Ерлер мен әйелдер арасында кең таралған. Кейбір сақиналарда ою-өрнектер, кейбіреулерінде петроглифтер немесе мөр бейнеленген. Бұл сақиналар иесінің әлеуметтік мәртебесін көрсетуі мүмкін.
*Білезіктер: Қоладан, күмістен жасалған, кейде оюлар мен жануарлар бейнелерімен безендірілген білезіктер де табылған.
*Тұмарлар мен әшекейлер: Әр түрлі пішіндегі және мақсаттағы тұмарлар мен киімге тағылатын әшекейлер де табылған. Олар діни немесе символдық мәнге ие болған.
Шымкент өңірінде табылған зергерлік бұйымдарды жасауда негізінен қола, күміс, алтын , сондай-ақ асыл тастар, шыны, сүйек және қабыршақтар қолданған. Шеберлер бұйымдарды құю, соғу, қақтау, дәнекерлеу сияқты әр түрлі техникаларды пайдаланған. Олардың шеберлігі бұйымдардың сапасынан, әдемілігінен және ұзақ жылдар бойы сақталуынан айқын көрінеді.
Шымкент қалажұртынан табылған зергерлік бұйымдар Қазақстанның бай тарихы мен мәдени мұрасының ажырамас бөлігі болып табылады. Олар ежелгі қаланың өркениетті даму деңгейін, сауда-экономикалық байланыстарын, сондай-ақ жергілікті халықтың қолөнер шеберлігін көсетеді. Бұл олжалар бүгінгі ұрпаққа бабаларымыздың өнері мен өмір салты туралы терең түсінік берімен қатар, тарихи зерттеулер үшін де маңызды дереккөз болып қала береді.
Г. Бейсенова
Шымкент қалалық музейлер бірлестігінің экспозициялық және көрмелік маманы