ҚАЛАНЫҢ ТАРИХ ЖӘНЕ МӘДЕНИЕТ ЕСКЕРТКІШТЕРІН ТҮГЕНДЕГЕН ЖИНАҚ ЖАРЫҚ КӨРДІ
- Шымкент қаласы, Әл-Фараби ауданы
2024 жылы Шымкент қаласының қазіргі аумағындағы тарих және мәдениет ескерткіштерін анықтау, есепке алу және құжаттау жұмыстары атқарылды. Ғылыми-зерттеу жұмыстары нәтижесінде 191 тарихи-мәдени мұра объектілері есепке алынды. Оның ішінде 70 археология ескерткіштері, 9 қала құрылысы және сәулет ескерткіштері, 2 кешен, 3 киелі объекті және 107 монументтік өнер құрылыстары бар. Жоба аясында барлық ескерткіштердің есепке алу карточкалары, төлқұжаттары жасалып, тарихи-мәдени сараптама қорытындысы әзірленді.
Аталған ғылыми-зерттеу жұмыстарының тағы бір тілге тиек ете кетер маңызды тұсы – Шымкент қаласының тарих және мәдениет ескерткіштерінің жаңа Жинағы жарық көрді. Жинаққа қазіргі таңдағы қала аумағына кіретін территориялық бөлініс аймағындағы археология ескерткіштері, қала құрылысы және сәулет ескерткіштері, монументтік өнер құрылыстары, ансамбльдер мен кешендер және киелі объектілер еніп отыр.
Мұндай Жинақ осыдан 30 жыл бұрын, 1994 жылы Шымкент қаласы Оңтүстік Қазақстан облысының орталығы болып тұрған шақта баспадан шыққан болатын. Одан кейін қала аумағы кеңейгені бар, миллионды қала атанып 2018 жылы республикалық маңызы бар шаһар атанып өз алдына бөлек шыққаны бар, көптеген өзгерістер орын алғаны белгілі.
Әрине, мұндай өзгерістер 1994 жылы жарық көрген Жинақтағы тарихи-мәдени мұра объектілерінің де өзгеріске ұшырауына әкеліп соғары белгілі. Сондай-ақ, аталған Жинаққа енбей қалған ескерткіштердің көптігі, сол кездегі көптеген монументтік өнер құрылыстарының бұзылып, кейбіреулерінің орны ауысқаны, жаңадан қосыла түскені тағы бар. Осының бәрі айналып келгенде қазіргі Шымкент қаласы аумағына кіретін 1170 шаршы шақырым алқаптағы ескерткіштерді түгендеп, бұрын ғылыми айналымда барының жай-күйін нақтылауды, ғылыми айналымда жоқ археология ескерткіштері және киелі нысандарды таныстыру, жаңадан құрылған монументтік өнер құрылыстарының нақты санын айшықтауды қажет еткені түсінікті.
Қала аумағында бұрын белгілі және жарияланған, сондай-ақ дала жұмыстары барысында жаңадан табылған және әлі ғылыми айналымға енгізілмеген тарих және мәдениет ескерткіштері шоғырланған. Олардың ішінде: қалажұрттар, мекенжұрттар, оба қорымдары, бекіністі құрылымдар, сәулет құрылыстары мен ансамбльдер, киелі жерлер географиясы ескерткіштері, монументті өнер құрылыстары және т.б. бар. Өкінішке қарай, қала құрылысының дамуымен байланысты Шымкент пен Сайрамның өткені жойылып барады, олардың қатарында ХХ ғ. аяғында ғана аман тұрған бірқатар белгілі ескерткіштер біржола жоғалғаны да бар.
Жаңадан басылған Жинақ қазақ және орыс тілдерінде дайындалған. Жинақта қазіргі Шымкент қаласының шегінде орналасқан тарихи-мәдени мұра объектілерінің бүгінгі жай-күйін көрсететін иллюстрацияланған ақпараттық жинақ ретінде топталды. Оған мемлекеттің қорғауындағы және зерттеу жұмыстары барысында жаңадан табылған ескерткіштер кіріп отыр.
«Шымкент қаласы тарих және мәдениет ескерткіштерінің жинағы» жаңартылған ғылыми-анықтамалық басылымы тек қаламыздың ғана емес, еліміздің тарихи-мәдени мұрасын одан әрі зерттеуге, сақтауға және насихаттауға ықпал етеді деп шын жүректен үміттенеміз.
С.Дүйсебай